Në një nga operacionet më inovative ushtarake të luftës deri më tani, Ukraina ndërmori një sulm të koordinuar dhe masiv me dronë në brendësi të territorit rus më 1 qershor 2025. I koduar si Operacioni Rrjeta e Merimangës, ai synoi pesë baza ajrore strategjike në Siberi dhe Rrethin Arktik. Më shumë se 100 dronë FPV, të drejtuar nga inteligjenca artificiale, u përdorën për të goditur objektivat me saktësi të lartë. Sipas raporteve, u shkatërruan ose u dëmtuan 41 avionë ushtarakë rusë, përfshirë bombardues strategjikë.Ndryshe nga operacionet tradicionale, ofensiva u realizua pa shkelur hapësirën ajrore me pilotë. Dronët ishin futur në territorin rus të fshehur brenda strukturave prej druri të ngjitura mbi kamionë transportues. Pasi arritën në afërsi të objektivave, ata u lëshuan nga distanca dhe vepruan në mënyrë autonome. Të pajisur me algoritme të avancuara të AI-së, ata identifikuan pjesët kritike të avionëve, si depozitat e karburantit dhe motorët duke goditur me efikasitet të lartë.Me një kosto vetëm rreth 500 dollarë për njësi, Ukraina arriti të shkaktojë dëme që përllogariten në miliarda dollarë ndaj infrastrukturës ajrore ruse. Përdorimi i taktikave të tufës (swarm tactics) i bëri këta dronë veçanërisht të vështirë për t’u zbuluar dhe neutralizuar nga mbrojtja ajrore, duke ekspozuar dobësitë e thella të sistemeve tradicionale të mbrojtjes. Ky është një shembull i qartë i mënyrës se si teknologjia me kosto të ulët mund të mposht fuqinë ushtarake konvencionale.Vëzhguesit ndërkombëtarë e shohin Operacionin Rrjeta e Merimangës si një model të ri lufte për shekullin XXI. Me sistemet pa pilot dhe inteligjencën artificiale në qendër të strategjisë, vendet do të detyrohen të rikonceptojnë mbrojtjen ajrore, përgatitjen ushtarake dhe kuadrin etik që rregullon përdorimin e armëve të tilla. Operacioni i Ukrainës mund të ketë hapur një epokë të re ku luftërat zhvillohen më shumë me algoritme sesa me tanke.Ndërkohë që Ukraina dhe Rusia pritet të ulen në bisedime paqeje në Stamboll, sulmi shërben si një mesazh i qartë: epërsia teknologjike dhe inovacioni janë tanimë faktorët përcaktues të fuqisë. Në këtë realitet të ri ushtarak, dronët nuk janë thjesht armë të reja, ata po e ndryshojnë vetë përkufizimin e luftës dhe të rregullave që e qeverisin atë.
Kontrolli i Kinës mbi zinxhirin global të furnizimit me minerale të rralla ka ngritur shqetësime të thella, veçanërisht për ndikimin e tij në sektorët strategjikë të energjisë, teknologjisë dhe mbrojtjes, në një kohë kur kërkesa për këto resurse po rritet në mënyrë të vazhdueshme.Kina aktualisht përbën mbi 70% të prodhimit botëror të mineraleve të rralla. Këto janë materiale të domosdoshme për prodhimin e turbinave me erë, automjeteve elektrike, telefonëve të mençur, gjysmëpërçuesve dhe pajisjeve ushtarake. Ndër mineralet më të rëndësishme janë ato që përmbajnë neodim, disprozium dhe praseodim.Edhe më shqetësuese është dominanca e Kinës në përpunimin industrial, ku mbi 90% e kapacitetit global për rafinimin dhe ndarjen e këtyre mineraleve ndodhet brenda territorit të saj. Kjo do të thotë se edhe nëse minerale të rralla nxirren në vende të tjera, ato shpesh dërgohen në Kinë për përpunim, për shkak të infrastrukturës së avancuar dhe përvojës së gjatë teknologjike.Kjo i jep Pekinit një avantazh strategjik të fuqishëm, veçanërisht kundrejt vendeve që varen nga këto materiale për teknologji të ndjeshme dhe për pajisje ushtarake. Vendosja e kufizimeve të eksportit nga Kina në disa prej këtyre mineraleve ka ngritur alarmin në tregjet ndërkombëtare.Për të zvogëluar varësinë nga Kina, vende si Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian po ndërmarrin hapa për të diversifikuar burimet dhe për të zhvilluar kapacitete të brendshme për përpunimin e mineraleve të rralla. Edhe pse përpjekjet për të ndërtuar një zinxhir furnizimi të pavarur janë intensifikuar, ekspertët paralajmërojnë se ky proces do të kërkojë kohë të konsiderueshme dhe investime të mëdha. Në një kohë kur bota po orienton zhvillimin drejt energjisë së pastër dhe teknologjive të qëndrueshme, sigurimi i një furnizimi të qëndrueshëm dhe të besueshëm me minerale të rralla po kthehet në një prioritet strategjik global.
Programi GSP, një nismë tregtare e SHBA-së për të stimuluar zhvillimin ekonomik në vendet në zhvillim, ka lejuar që një gamë e gjerë produktesh nga Kosova përfshirë produkte bujqësore, materiale të përpunuara dhe artizanale të hyjnë në tregun amerikan pa detyrime doganore që nga viti 2008.Ndërkohë që Kosova ka përfituar prej vitesh qasje preferenciale në tregun amerikan përmes Programit të Përgjithshëm të Preferencial (GSP) duke eksportuar pa detyrime doganore ne SHBA, ajo vazhdon të zbatojë tarifa për mallrat amerikane, deri në 10%. Ndryshe nga partnerët tregtarë si BE-ja apo vendet e CEFTA-s, SHBA-të nuk gëzojnë trajtim preferencial në tregun kosovar.Në këtë kontekst, në prill 2025, administrata e Presidentit Donald Trump njoftoi vendosjen e një tarife 10% për importet nga Kosova. Këto tarifa u prezantuan si pjesë e një strategjie për të nxitur reciprocitetin tregtar dhe për të balancuar marrëdhëniet e njëanshme me partnerët më të vegjël ekonomikë.Po si është e mundur që Kosova të vendosë tarifa doganore ndaj një aleati që ka qenë ndër mbështetësit më të mëdhenj të saj në rrugën drejt lirisë dhe shtetformimit? Vendosja e detyrimeve doganore për produktet amerikane, ndërkohë që eksportet kosovare hynin pa doganë në SHBA përmes programit GSP, jo vetëm qe ishte e pabalancuar, por edhe kundër parimeve të partneritetit strategjik.Tarifa 10% nga administrata Trump është një mundësi për Kosovën të rikalibrojë marrëdhënien tregtare me aleatin e saj më të madh, jo vetëm si akt mirënjohjeje, por si strategji e zgjuar gjeopolitike.
