Lajme nga Teknologjia
Studiuesit zbulojnë pse inteligjenca artificiale shpesh shpik fakte
Një punim i ri kërkimor i OpenAI zbulon pse ndodhin “halucinacionet” në modelet (LLMs). Autorët argumentojnë se, në të vërtetë, ato janë një pasojë e natyrshme e mënyrës se si këto sisteme trajnohen dhe vlerësohen.
Edhe kur të dhënat e trajnimit janë plotësisht të sakta, objektivat dhe metodat e matjes në zhvillimin e inteligjencës artificiale e shtyjnë modelin të bëjë supozime të mundshme por të gabuara, në vend që të pranojë pasigurinë.
Studiuesit e kornizojnë halucinacionin si një problem të zakonshëm klasifikimi. Gabimet gjenerative tek LLM-të, shpjegojnë ata, i ngjajnë shumë gabimeve të klasifikimit në të mësuarin e mbikëqyrur. Kur sistemi është i detyruar të japë gjithmonë një përgjigje, ai është i stimuluar në mënyrë strukturore të prodhojë deklarata të sigurta edhe në rastet kur ato janë të pasakta.
Praktikat e vlerësimit e thellojnë edhe më shumë këtë problem. Shumica e testeve bazohen në metrika binare saktësie, ku përgjigjja është ose e saktë ose e gabuar, pa asnjë shpërblim për një “Nuk e di.”
Në këtë konfigurim, hezitimi nuk shpërblehet, ndërsa hamendja nganjëherë sjell pikë. Autorët theksojnë se ky sistem ngjan me logjikën e provimeve me alternativa të shumëfishta: kur përgjigjet e lëna bosh japin zero pikë, nxënësit racionalë zgjedhin të hamendësojnë. Analiza formale tregon se, në këto kushte, rezultati i pritur nga një hamendje është gjithmonë më i lartë se ai i hezitimit.
Për të ilustruar mekanizmin e këtij stimulimi, ekipi propozoi një model të thjeshtuar “Fakte Arbitrare”. Në këtë rast, çdo pyetje kishte një përgjigje të saktë të zgjedhur në mënyrë rastësore, pra nuk kishte një model të mësonte.
Studiuesit treguan se numri i “fakteve të vetme” (që shfaqeshin vetëm një herë në trajnim) vendos një kufi të ulët për normën e halucinimeve. Kur faktet janë të rralla, modeli përballet me pasiguri të lartë dhe është praktikisht i detyruar të hamendësojë.
Studimi evidenton edhe disa faktorë të tjerë që kontribuojnë në halucinime. Një model me kapacitet të pamjaftueshëm mund të dështojë të kuptojë modele edhe kur ato ekzistojnë, duke prodhuar gabime.
Ndryshimi i shpërndarjes midis pyetjeve të trajnimit dhe atyre të testimit shpesh çon në dështime. Disa pyetje janë të vështira nga natyra e tyre, dhe të dhënat e gabuara ose me zhurmë prodhojnë drejtpërdrejt rezultate të pasakta.
Rekomandimi kryesor i autorëve është rishikimi i mënyrës se si matet performanca e inteligjencës artificiale.
Në vend që të ndëshkohet hezitimi, kornizat e vlerësimit duhet të shpërblejnë modelet kur ato nuk japin përgjigje nëse nuk janë të sigurta, dhe të vendosin ndëshkime më të forta për përgjigje të gabuara të dhëna me bindje të lartë. Një propozim përfshin pragje të qarta të vetëbesimit, ku modelet duhet të përgjigjen vetëm kur siguria kalon një nivel të caktuar, me penalitete të shkallëzuara për gabimet.
Një sistem i tillë do t’i shtynte modelet të shprehnin më shpesh “Nuk e di” kur është e nevojshme.
Konkluzionet e studimit janë se halucinacionet nuk janë anomali të pashpjegueshme, por rezultate të parashikueshme të mjedisit aktual të trajnimit dhe testimit.
Lansohet GPT-5: Modeli që afron botën drejt inteligjencës së përgjithshme artificiale
OpenAI ka lansuar zyrtarisht GPT-5, gjeneratën më të re të modelit të saj të inteligjencës artificiale, duke e bërë të disponueshëm për të gjithë përdoruesit e ChatGPT. Versioni i ri ofron aftësi të përmirësuara në shkrim, programim, matematikë, shëndetësi dhe financa, me performancë të nivelit ekspert dhe përpunim të avancuar multimodal në tekst, imazh, audio dhe video.
CEO i kompanisë, Sam Altman, e përshkroi GPT-5 si “një bisedë me një ekspert të nivelit doktorature”. Modeli përfshin një sistem të ri të arsyetimit të thelluar dhe ka reduktuar ndjeshëm gabimet e njohura si “hallucinime” krahasuar me versionet e mëparshme.
Përdoruesit mund të zgjedhin personalitete të ndryshme për ndërveprim dhe, përmes abonimeve të avancuara, të integrojnë GPT-5 me shërbime si Gmail dhe Google Calendar. Abonentët falas kanë qasje të kufizuar, ndërsa përdoruesit Pro përfitojnë përdorim të pakufizuar dhe versionin GPT-5 Pro për detyra komplekse.
Lansimi i GPT-5 shihet si një hap i madh drejt inteligjencës së përgjithshme artificiale, me integrime të shpejta në platformat e Microsoft dhe në mjetet e tjera të biznesit.
OpenAI dhe NVIDIA thyejnë rekord: 1.5 milion token për sekondë me modele të AI-së me licencë të hapur
OpenAI dhe NVIDIA kanë bashkuar forcat për të publikuar dy modele të fuqishme të inteligjencës artificiale me GPT‑OSS‑120B dhe GPT‑OSS‑20B duke shënuar një moment kyç në demokratizimin e qasjes në AI të avancuar. Këto modele janë të dizajnuara për të mbështetur një gamë të gjerë aplikacionesh në gjenerimin e përmbajtjes, arsyetimin, shëndetësinë, prodhimin industrial dhe më shumë. Të shpërndara nën licencën Apache 2.0, modelet janë të lira për përdorim tregtar dhe kërkimor, duke u ofruar zhvilluesve, ndërmarrjeve, qeverive dhe startup‑eve mjete për të ndërtuar zgjidhje transformuese të bazuara në AI.
Modelet GPT‑OSS janë trajnuar mbi procesorët grafikë NVIDIA H100 dhe janë optimizuar për të funksionuar në platformën globale CUDA të NVIDIA‑s, e cila fuqizon qindra miliona GPU në re, kompjuterë personalë dhe stacione pune në të gjithë botën. Kjo përputhje strategjike siguron që zhvilluesit anembanë globit të mund t’i integrojnë këto modele në infrastrukturën që tashmë posedojnë.
Në thelb të këtij përparimi qëndron arkitektura Blackwell e NVIDIA‑s, e ndërtuar posaçërisht për inferencë të AI‑së me kapacitet të lartë. Sistemi kryesor GB200 NVL72 arrin një shpejtësi të pashembullt prej 1.5 milion tokens për sekondë gjatë ekzekutimit të modelit GPT‑OSS‑120B, duke e bërë një nga platformat më të fuqishme për inferencë në botë. Blackwell sjell risi si NVFP44-bit precision, që mundëson një ekzekutim jashtëzakonisht efikas me saktësi të lartë, duke reduktuar ndjeshëm konsumin e energjisë dhe kërkesat për memorie, një hap gjigant drejt përdorimit në kohë reale të modeleve me triliona parametra.
Ky bashkëpunim pasqyron gjithashtu një partneritet afatgjatë mes OpenAI dhe NVIDIA, që daton nga viti 2016, kur themeluesi i NVIDIA‑s, Jensen Huang, dorëzoi personalisht superkompjuterin e parë DGX‑1 në selinë e OpenAI në San Francisko. Që atëherë, dy kompanitë kanë bashkëpunuar në disa nga trajnimet më ambicioze të AI‑së në botë. Publikimi i sotëm ndërton mbi këtë trashëgimi, duke i sjellë kapacitetet më të avancuara të inteligjencës artificiale miliona zhvilluesve globalisht, të mbështetur nga një ekosistem prej mbi 6.5 milionë zhvilluesish në më shumë se 250 shtete.
Në thelb, publikimi i GPT‑OSS përfaqëson një hap të rëndësishëm drejt bërjes së AI‑së të avancuar më transparente, më efikase dhe më të qasshme për të gjithë. Me infrastrukturë të shkallëzueshme, licencim të hapur dhe përkrahje të gjerë harduerike, OpenAI dhe NVIDIA jo vetëm që po përshpejtojnë ritmin e inovacionit, por gjithashtu po ndërtojnë themelin për revolucionin e ardhshëm industrial të udhëhequr nga inteligjenca artificiale e hapur, e përgjegjshme dhe me performancë të lartë.
Apple Pay tani i disponueshëm në Kosovë
Banka Qendrore e Republikës së Kosovës (BQK) ka njoftuar zyrtarisht se shërbimi i avancuar i pagesave pa kontakt, Apple Pay, është tashmë i disponueshëm edhe në Kosovë, duke shënuar një moment kyç në procesin e digjitalizimit të pagesave dhe integrimit të tregut financiar kosovar në standardet globale.
Përmes këtij zhvillimi, qytetarët dhe bizneset në Kosovë do të kenë mundësi të kryejnë pagesa të sigurta, të shpejta dhe moderne përmes pajisjeve Apple si iPhone dhe Apple Watch. Bankat dhe institucionet financiare në vend do të mund të lidhin kartelat e tyre me platformën Apple Pay, në varësi të marrëveshjeve individuale dhe integrimeve teknike përkatëse.
BQK e cilëson këtë si një hap të rëndësishëm drejt modernizimit të sistemit të pagesave, rritjes së përfshirjes financiare dhe përmbushjes së objektivave të Planit Strategjik 2024–2028. Sipas institucionit, pas integrimit të Google Pay, shtimi i Apple Pay përforcon qasjen drejt ndërkombëtarizimit të shërbimeve financiare dhe përafrimit me standardet evropiane për pagesat digjitale.
Në këtë drejtim, BQK përkujton edhe takimin e majit 2025 me përfaqësues të lartë të kompanisë Apple, ku u rikonfirmua përkushtimi për krijimin e kushteve të favorshme për shërbime moderne financiare në Kosovë.
Ky sukses është rezultat i bashkëpunimit të ngushtë ndërmjet BQK-së, sektorit bankar dhe partnerëve ndërkombëtarë, me theks të veçantë Ambasadën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Meta planifikon të nisë personalizimin vizual të reklamave sipas vendndodhjes së përdoruesit
Meta po transformon industrinë e reklamimit me një qasje të re ambicioze, duke përdorur inteligjencën artificiale gjeneruese për të automatizuar krijimin dhe personalizimin e përmbajtjes reklamuese. Mjetet më të fundit të kompanisë u mundësojnë reklamuesve të prodhojnë tituj, përshkrime produktesh, imazhe dhe madje edhe video, thjesht duke dhënë disa udhëzime si lloji i produktit, audienca e synuar dhe toni i mesazhit. Sistemet e AI më pas do të krijojnë versione të ndryshme të një reklame, të optimizuara për shfaqje të ndryshme.
Një nga planet më mbresëlënëse është aftësia e AI për të personalizuar pamjet vizuale të reklamave bazuar në vendndodhjen apo kontekstin e përdoruesit në kohë reale. Për shembull, një prodhues automjetesh që zhvillon një fushatë të vetme mund të tregojë versione të ndryshme reklame për përdorues të ndryshëm: dikush në një zonë malore mund ta shohë makinën duke përshkuar një rrugë të thyer në male, ndërsa një përdorues nga qyteti mund ta shohë të njëjtin model duke lëvizur në një ambient urban raporton WSJ. Kjo shkallë e përshtatjes mjedisore synon ta bëjë përvojën reklamuese më natyrale, duke rritur angazhimin dhe normën e konvertimit.
Megjithëse potenciali për reklamim të personalizuar dhe me performancë të lartë është i madh, ekzistojnë shqetësime në lidhje me përmbajtjen e gjeneruar nga IA që funksionon pa mbikëqyrje të mjaftueshme. Megjithatë, kjo lëvizje përbën një kthesë të madhe drejt automatizimit që mund ta riformësojë rolin e kreativitetit në marketingun digjital.
Bitcoin ngjitet në rekord të ri historik
Bitcoin ka kapërcyer një tjetër prag historik duke arritur vlerën mbi 111,738 dollarë më 22 maj 2025. Rritja u nxit nga një valë e fortë investimesh institucionale në fondet ETF të Bitcoin. Përveç kësaj, zhvillimet e fundit në rregullimin e tregut të kriptove në SHBA, legjislacioni për stablecoin-et, kanë krijuar një ndjesi sigurie ligjore që po tërheq kapital në këtë treg.
Në të njëjtën kohë, zhvillimet gjeopolitike kanë ndikuar pozitivisht në klimën e investimeve globale. Një deeskalim i përkohshëm në tensionet tregtare mes SHBA-së dhe Kinës e konkretizuar me pezullimin e përkohshëm të tarifave ka ulur pasiguritë ekonomike dhe ka qetësuar tregjet. Kjo situatë, e kombinuar i ka shtyrë investitorët drejt aseteve alternative si Bitcoin, veçanërisht përballë pasigurive fiskale dhe inflacionit.
Grand Theft Auto VI shtyhet deri në maj 2026
Rockstar Games ka njoftuar zyrtarisht se Grand Theft Auto VI (GTA 6) do të dalë në treg më 26 maj 2026, duke e shtyrë lansimin nga data e mëparshme e planifikuar për vjeshtën e vitit 2025.
Kompania theksoi se ka nevojë për më shumë kohë zhvillimi për të siguruar që loja të përmbushë standardet e larta të cilësisë që priten nga fansat. Në një deklaratë, Rockstar shprehu mirënjohje për mbështetjen dhe durimin e komunitetit, duke theksuar përkushtimin e saj për të ofruar një produkt që tejkalon pritshmëritë.
Kjo shtyrje shënon një boshllëk prej 13 vitesh nga publikimi i Grand Theft Auto V në vitin 2013, i cili ka shitur mbi 210 milionë kopje dhe është një nga lojërat më të shitura të të gjitha kohërave. Pjesa e ardhshme e sagës do të vendoset në qytetin fiktiv Vice City dhe shtetin Leonida, duke ndjekur historinë e Lucias dhe partnerit të saj mashkull në një grabitje ambicioze.
Fansat kanë shprehur zhgënjimin për vonesën e zgjatur, por vazhdojnë të mbështesin përkushtimin e Rockstar ndaj cilësisë. Pritshmëritë për GTA 6 mbeten të larta, me shpresën për më shumë përditësime ose trailera gjatë periudhës së zgjatur të zhvillimit.
Google sjell Gemini AI për fëmijët nën moshën 13 vjeç
Google pritet të lansojë një version të përshtatur të chatbot-it të saj të inteligjencës artificiale, Gemini, për përdoruesit nën moshën 13 vjeç. Ky shërbim do të jetë i qasshëm përmes llogarive të mbikëqyrura nga prindërit përmes aplikacionit Family Link, duke u dhënë atyre mundësinë të kontrollojnë qasjen dhe të caktojnë Gemini si asistentin kryesor në pajisje Android, iOS apo përmes web-it. Gemini Kids do të ndihmojë fëmijët me detyra shtëpie, shkrime krijuese dhe pyetje të përgjithshme, në një ambient të sigurt dhe të kontrolluar.
Për të promovuar përdorimin e përgjegjshëm të inteligjencës artificiale, Google ka lansuar disa programe edukative. Një nga iniciativat është kursi “Generative AI for Educators”, i zhvilluar në bashkëpunim me MIT RAISE, që u ofron mësimdhënësve përvojë praktike me mjetet e AI për ta përmirësuar mësimdhënien. Po ashtu, Google ka prezantuar NotebookLM, një asistent kërkimi që ndihmon nxënësit të organizojnë dhe kuptojnë më mirë informacionin, si dhe funksione të AI në Chromebook për të ndihmuar me shkrime dhe mësime.
Këto përpjekje pasqyrojnë përkushtimin e Google për ta bërë AI një mjet të dobishëm në edukimin e fëmijëve, duke garantuar siguri dhe përdorim të ndërgjegjshëm. Duke integruar AI në ambientet shkollore dhe duke ofruar burime për mësuesit dhe nxënësit, kompania synon ta personalizojë përvojën e të mësuarit dhe ta përmirësojë cilësinë e edukimit.